علت ورم پا در بیماران دیابتی؛ عوارض مهلک دیابت و اختلالات جسمی در پاها
دلایل زیادی برای ورم پا وجود دارد اما دیابت و عوارض آن، از اصلی‌ترین دلایل است. تجمع بیش از حد مایعات در عضلات و بافت‌ها منجر به ورم می‌شود. اختلالات جسمی مختلفی می‌تواند باعث ایجاد ورم پا در افراد دیابتی شود. اگر دیابت دارید، بسیار مهم است که در مورد هر تورمی با پزشک خود صحبت کنید، زیرا گاهی این تورم‌ها سرنخی از وجود مشکل اساسی مانند بیماری قلبی، کلیوی یا کبدی است. عدم رسیدگی به‌موقع به آنها، می‌تواند شما را دچار مشکلات جدی و خطرناک کند. در ادامه به بررسی انواع علت ورم پا در بیماران دیابتی و درمان‌های احتمالی
ورم پای دیابتی می‌پردازیم.
دیابت یکی از دلایل اصلی تورم مچ پا است. به این دلیل که اثرات مستقیم و غیرمستقیم زیادی روی بدن دارد که می‌تواند منجر به احتباس مایعات شود.
اگر بدن به اندازه کافی انسولین تولید نکند، دیابت رخ می‌دهد. انسولین هورمونی است که از پانکراس ترشح می‌شود و به سلول‌های شما در جذب قند کمک می‌کند.
اگر بدن شما از انسولین به‌درستی استفاده نکند، سطوح بالای گلوکز (قند) می‌تواند در خون شما جمع شود. در صورت عدم درمان، سطوح بالای گلوکز می‌تواند به پوشش رگ‌های خونی کوچک‌تر آسیب برساند. این آسیب درنهایت منجر به گردش خون ضعیف می‌شود.
هنگامی که خون شما به‌درستی گردش نمی‌کند، مایعات در قسمت‌های خاصی از بدن شما مانند ساق و مچ پا جمع می‌شود. علاوه بر این علت ورم پا در بیماران دیابتی می‌تواند ناشی از شرایط دیگری باشد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
احتباس مایعات ناشی از دیابت همچنین می‌تواند ناشی از شرایط زیربنایی زیر باشد که معمولاً با بیماری دیابت رخ می‌دهد، به‌خصوص اگر به‌خوبی کنترل نشود.
1. نوروپاتی: نوروپاتی‌های محیطی وضعیتی هستند که در آن، رشته‌های عصبی خارج نخاع به‌خصوص رشته‌های عصبی پایین زانو دچار آسیب می‌شوند و نمی‌توانند سیگنال‌های درد و ناراحتی را به مغز ارسال کنند.
دیابت به طور مستقیم می‌تواند روی رشته‌های عصبی تأثیر بگذارد یا به علت ایجاد مشکل در خونرسانی به رشته‌های عصبی، باعث آسیب اعصاب پاهای شما شود. بنابراین، دیابتی‌ها اغلب از آسیب‌دیدگی و به تبع آن عفونت پا رنج می‌برند. علت ورم پا در بیماران دیابتی غالباً زخم عفونی یا زخم پا است.
بعضی اوقات پوشیدن کفش‌های تنگ، باعث تاول می‌شوند و این تاول‌ها به‌مرور عفونی می‌گردند. پس از مشاهدة زخم پا، باید با یک متخصص غدد مشورت کنید.
2. بیماری کلیوی: دیابت عامل اصلی بیماری کلیوی (نفروپاتی) است و ۲۰ تا ۴۰ درصد از افراد دیابتی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. قند خون بیش از حد، بر رگ‌های خونی ظریف و سیستم فیلتر در کلیه‌ها تأثیر می‌گذارد که باعث کاهش تأثیر آنها در دفع مایعات و مواد زائد اضافی از بدن می‌شود.
ازآنجایی‌که کلیه‌ها نقش اصلی را در تنظیم مایعات در بدن دارند، بیماری کلیوی باعث احتباس مایعات، بیشتر در بازوها، پاها و ریه‌ها می‌شود. همچنین می‌تواند باعث مشکلات دیگری مانند فشارخون بالا، سطح پتاسیم بیش از حد، آسیب به رگ‌های خونی در پشت چشم (رتینوپاتی) و زخم پا و غیره شود.
3. آسیب به رگ‌ها: سطح بالای قند خون می‌تواند سیاهرگ‌ها و دریچه‌های یک‌طرفه در آنها را ضعیف کند. چاقی مرتبط با دیابت همچنین باعث فشار اضافی بر روی سیاهرگ‌های عمقی بدن می‌شود که منجر به وضعیتی به نام نارسایی وریدی می‌شود.
نارسایی وریدی باعث احتباس مایع در مچ پا، پا، ساق پا، بازو و مچ می‌شود. همچنین می‌تواند منجر به شرایط جدی تری مانند لخته شدن خون در رگ‌ها (ترومبوز) و درد پا شود. اگر چنین لخته‌ای آزاد شود و به ریه‌ها برود، می‌تواند باعث آمبولی ریه (PE) شود. درحالی‌که نادر است، PE یک وضعیت تهدیدکننده زندگی با علائمی مانند دشواری تنفس و سنگینی قفسه سینه است.
4. عوارض دارویی: برخی از داروهای دیابت می‌توانند علت ورم پا در بیماران دیابتی باشند. Actos (پیوگلیتازون)، آواندیا وتیازولیدین دیون‌ها، هر سه باعث تورم می‌شوند.
5. نارسایی سمت راست قلب: نارسایی سمت راست قلب در بیماران دیابتی شایع است و به این معنی است که بطن راست قلب شما برای پمپاژ خون کافی به ریه ها بسیار ضعیف است. در نتیجه:
♦ خون در رگ‌های شما جمع می‌شود، رگ‌هایی که خون را از بدن به قلب برمی‌گردانند.
♦ این تجمع باعث افزایش فشار در رگ های شما می شود.
♦ فشار، مایع را از وریدهای شما خارج می کند و به بافت های دیگر می زند.
♦ مایع در پاها، شکم یا سایر نواحی بدن شما جمع می شود و باعث تورم می شود.
6. سیستم لنفاوی ناکافی: درست مانند سیستم گردش خون، سیستم لنفاوی یک سیستم کامل متشکل از عروق و اندام‌هایی مانند غدد لنفاوی و طحال است. مایع اضافی را که از سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها تخلیه می‌شود جمع‌آوری می‌کند و آن را به جریان خون باز می‌گرداند.
دیابت می‌تواند به مجاری و عروق در سیستم لنفاوی آسیب برساند و بر عملکرد لنفاوی، پاک‌سازی و نفوذپذیری تأثیر بگذارد و باعث احتباس مایعات و نشت احتمالی به بافت اطراف شود. این وضعیت به‌عنوان لنف ادم شناخته می‌شود.
7. سیروز و آسیب کبدی: برای بیماران دیابتی نوع ۲، سطوح قند تنظیم نشده اغلب منجر به چربی اضافی در کبد و آسیب کبدی از طریق مکانیسم‌های مختلف می‌شود. مقاومت به انسولین باعث آزاد شدن اسیدهای چرب آزاد از بافت چربی می‌شود.
همچنین افزایش استرس اکسیداتیو، تولید رادیکال‌های آزاد که به نوبه خود باعث التهاب و مرگ سلولی می‌شود، وجود دارد. زمانی که چربی در کبد انباشته می‌شود، منجر به وضعیتی به نام بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) می‌شود. دیابت و NAFLD ارتباط نزدیکی با هم دارند، زیرا تخمین زده می‌شود که شیوع کبد چرب در بین بیماران دیابت نوع ۲ حدود 70٪ است.
کبد چرب اغلب علائم قابل‌مشاهده‌ای ندارد، اگرچه ممکن است به‌صورت افزایش احساس خستگی یا درد شکم ظاهر شود. بااین‌حال، می‌تواند باعث التهاب و زخم در کبد می‌شود.
NASH در نهایت منجر به سیروز کبدی می‌شود که زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های اسکار جایگزین بافت‌های سالم در کبد شوند.
اگر سیروز به‌درستی مدیریت و کنترل نشود، می‌تواند به نارسایی کامل کبد نیز تبدیل شود. هنگامی که سیروز در کبد رخ می‌دهد، جریان خون در ورید کبد را کند می‌کند که باعث افزایش فشار داخلی آن می‌شود. این وضعیت با تجمع مایع در اندام تحتانی و شکم می‌تواند علتی برای ورم پاها در بیماران دیابتی باشد.
8. بارداری: بارداری می‌تواند به ورید اصلی پا (که خون را از پاها به قلب بازمی‌گرداند) فشار وارد کند. این می‌تواند باعث احتباس خون و مایعات در اندام تحتانی شود.
یک بیماری جدی‌تر به نام پره اکلامپسی در دوران بارداری در برخی از زنان رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به ورم پا شود. پره اکلامپسی باعث ایجاد ناهنجاری در پوشش رگ‌های خونی می‌شود. این وضعیت منجر به فشارخون بالا و آسیب سایر اندام‌ها می‌شود که منجر به ادم در دست‌ها، پاها و صورت می‌شود.
9. سطح آلبومین پایین: سطوح پایین پروتئین می‌تواند باعث ورم شود زیرا پروتئین، عمدتاً آلبومین، در خون به حفظ فشار داخل رگ‌های خونی کمک می‌کند. سطوح پایین پروتئین می‌تواند باعث نشت مایعات شده و علت ورم پا در بیماران دیابتی باشد.
سطوح پایین پروتئین برای بیماران دیابتی می‌تواند ناشی از کمبود انسولین، سوءتغذیه، بیماری کلیوی یا بیماری کبد باشد. به بیماران دیابتی توصیه می‌شود که ادرار خود را به طور مرتب از نظر آلبومین آزمایش کنند تا ازدست‌دادن پروتئین از طریق ادرار (پروتئینوری) که می‌تواند به تشخیص بیماری کلیوی دیابتی کمک کند، تشخیص دهد.
10. گردش خون ضعیف: در افراد مبتلا به دیابت، اگر سطح گلوکز خون بالا در طی سال‌ها تجربه شود، رگ‌های خونی ما می‌توانند آسیب ببینند که می‌تواند منجر به تشکیل پلاک در رگ‌های خونی شود و آنها را قادر به رساندن مقدار کافی خون به سلول‌های همسایه نکند.
در موارد نادر، ورم ممکن است به دلیل افزایش تمایل به نشت مویرگ‌ها یا گاهی اوقات به دلیل مصرف مقادیر زیاد انسولین باشد.
نارسایی قلبی، مهم‌ترین علت ورم پا در بیماران قلبی است. نارسایی قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که قلب نتواند خون کافی پمپاژ کند تا اندام‌های شما به طور طبیعی کار کنند.
یکی از علائم اصلی نارسایی قلبی، تورم پاها است. تورم از مایع به‌دام‌افتاده در داخل بافت‌های بدن شما می‌آید. نارسایی قلبی علت ورم پا در بیماران قلبی است زیرا کلیه‌ها اکسیژن کافی برای فیلترکردن خون شما را دریافت نمی‌کنند.
هنگامی که این اتفاق می‌افتد، بدن شما مایعات اضافی و مواد زائد را در داخل بدن شما نگه می‌دارد. نارسایی قلبی همچنین باعث ذخیره خون می‌شود که باعث می‌شود بدن، مایع اضافی را در خارج از شریان‌ها یا سیاهرگ‌ها نگه دارد. این منجر به تورم در پا می‌شود.
نارسایی قلبی می‌تواند ناشی از چندین مشکل باشد، از جمله:
♦ حمله قلبی
♦ فشارخون بالا
♦ انواع مختلف بیماری قلبی
♦ بیماری دریچه
♦ بیماری‌هایی مانند دیابت و آپنه خواب نیز می‌توانند قلب را ضعیف کنند.
گاهی ورم اولین علامت نارسایی قلبی است. هنگامی که نارسایی قلبی به‌عنوان علت ورم پا در بیماران قلبی تشخیص داده شد، نظارت بر افزایش وزن بدن که ممکن است از افزایش احتباس مایعات ناشی شود، مهم می‌شود.
علت کبودی پا در بیماران دیابتی با آسیب‌های پا مرتبط است. پزشکان معتقدند که ضایعات و کبودی‌ها پاسخی شدید به آسیب‌های رخ‌داده در افرادی است که دیابت کنترل نشده دارند. به‌طورکلی موارد زیر به‌عنوان علت کبودی پا در بیماران دیابتی مطرح است:
آسیب عصبی: با گذشت زمان، قند خون بالا می‌تواند به اعصاب اندام تحتانی و سایر قسمت‌های بدن شما آسیب برساند. این می‌تواند منجر به بی‌حسی شود که تشخیص آسیب‌هایی مانند رگ‌به‌رگ شدن، شکستگی و بریدگی را دشوار می‌کند. رگ‌به‌رگ شدن و شکستگی درمان نشده می‌تواند باعث تورم و کبودی شود. علاوه بر این، بریدگی درمان نشده می‌تواند عفونی شده و متورم شود.
اختلالات گردش خون: دیابت کنترل نشده اغلب منجر به گردش خون ضعیف یا جریان ناکافی خون در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود.
با گذشت زمان، گردش خون ضعیف می‌تواند توانایی‌های بدن در بهبود زخم را کاهش دهد. کاهش جریان خون در اطراف ناحیه آسیب‌دیده، مانع از بهبود مناسب زخم شده و باعث ایجاد ضایعات یا لکه‌های کبود رنگ می‌شود.
ورم مچ پا به دلیل دیابت به‌راحتی قابل تشخیص است. برخی از نشانه‌های آن عبارت‌اند از:
♦ پوستی که کشیده، براق یا پف کرده است
♦ پوست با چاله؛ یعنی بعد از فشار دادن چند ثانیه فرورفته می‌ماند
♦ درد اندام
♦ مفاصل سفت
♦ تغییر رنگ پوست
♦ درد یا ازدست‌دادن حساسیت در دست یا پا
♦ دست‌ها یا پاهای شما احساس سنگینی می‌کنند و به‌سختی حرکت می‌کنند
همچنین باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشید، زیرا این علائم می‌تواند نشان‌دهنده لخته شدن خون در رگ‌های شما باشد:
♦ تورم فقط در یک طرف بدن
♦ زخم، کبودی و عفونت در ناحیه آسیب‌دیده
♦ تنگی نفس
♦ درد قفسه سینه
برای درک اینکه چه چیزی ممکن است باعث ورم شما شود،
دکتر پا ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و از شما سؤالاتی در مورد سابقه پزشکی شما می‌پرسد. این اطلاعات اغلب برای تعیین علت اصلی ورم شما کافی است. گاهی اوقات، ممکن است موارد زیر برای تشخیص بهتر علت ورم پا در بیماران دیابتی ضروری باشد:
♦ اشعه ایکس
♦ اسکن اولتراسوند یا سونوگرافی
♦ تصویربرداری رزونانس مغناطیسی
♦ آزمایش خون یا تجزیه‌وتحلیل ادرار
تورم ناشی از ورم معمولاً با تشخیص و درمان علل زمینه‌ای خودبه‌خود از بین می‌رود. بااین‌حال، ورم شدید ممکن است نیاز به مداخله پزشکی برای خلاص شدن از شر مایعات اضافی داشته باشد.
نوروپاتی‌های محیطی اگرچه درمان قطعی ندارند ولی پزشکان می‌توانند با داروهایی که امروزه در بازار موجود است، تا حدودی آنها را کنترل کرده و میزان آسیب و آزار آنها را کمتر کنند.
اگر علت ورم پا، نارسایی سمت راست قلب باشد، داروهای اختصاصی برای رفع این نارسایی الزامی است.
در مشکلاتی که به دنبال درگیری کلیه در دیابت ایجاد می‌شود، تشخیص و رسیدگی به‌موقع و مدیریت شرایط بیمار ضروری است تا کار بیمار به دیالیز یا پیوند کلیه نرسد.
یکی از درمان‌ها نوعی دارو به نام دیورتیک است. دیورتیک‌ها مانند فوروزماید (Lasix) به کلیه‌ها کمک می‌کند تا ادرار را تشکیل دهند و در نتیجه از شر آب اضافی خلاص شوند.
اگر علت ورم پا در بیماران دیابتی، لخته شدن خون باشد که جریان خون را مسدود می‌کند، پزشکان ممکن است رقیق‌کننده‌های خون تجویز کنند یا برای خلاص شدن از شر لخته جراحی جزئی انجام دهند. انواع دیگر درمان برای هدف قراردادن آلرژی، عدم تعادل هورمونی، عفونت یا التهاب می‌تواند به درمان علت زمینه‌ای ورم کمک کند.
در صورت عدم درمان، ورم پا می‌تواند باعث ایجاد موارد زیر شود:
♦ تورم دردناک فزاینده
♦ مشکل در راه‌رفتن
♦ سفتی، سختی
♦ کشیده‌شدن پوست که می‌تواند خارش و ناراحت‌کننده باشد
♦ افزایش خطر عفونت در ناحیه متورم
♦ ایجاد اسکار بین لایه‌های بافت
♦ کاهش گردش خون
♦ کاهش خاصیت ارتجاعی شریان‌ها، سیاهرگ‌ها، مفاصل و ماهیچه‌ها
♦ افزایش خطر ابتلا به زخم‌های پوستی
افراد مبتلا به دیابت مستعد تجربه عوارض جانبی این بیماری هستند و یکی از این عوارض درد پای دیابتی است. این نوع پادرد اغلب با علائم دیگری مانند بی‌حسی، گزگز و احساس سوزش ناشی از نوروپاتی همراه است. بیش از ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به دیابت در نهایت به نوروپاتی دیابتی مبتلا می‌شوند. این بیماری قابل‌درمان نیست، اما علائم را می‌توان مدیریت کرد.
موارد زیر به‌عنوان درمان درد پا در بیماران دیابتی و جلوگیری از آسیب بیشتر توصیه می‌شوند:
I. داروهای ضد درد: برای درمان و تسکین درد پای دیابتی می‌توان از داروهای مسکن بدون نسخه یا نسخه‌ای استفاده کرد. برخی از نمونه‌ها ایبوپروفن، استامینوفن و ناپروکسن هستند. بهتر است از پزشک خود بپرسید که کدام دارو برای شما بهترین است.
II. ورزش: برای بیماران دیابتی، ورزش‌های پرتحرک توصیه نمی‌شود تا از آسیب رساندن به پاهای آسیب‌پذیر جلوگیری شود؛ بنابراین، پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری به مدت ۳۰ دقیقه به طور معمول به بیماران دیابتی توصیه می‌شود.
III. فیزیوتراپی: مراجعه به فیزیوتراپیست متخصص در نوروپاتی می‌تواند تأثیر مثبتی بر درمان درد پا در بیماران دیابتی داشته باشد. فیزیوتراپی نه‌تنها به کاهش درد کمک می‌کند، بلکه از پیشرفت نوروپاتی نیز جلوگیری می‌کند.
IV. کفش دیابتی: پوشیدن کفش مناسب برای محافظت از پا و جلوگیری از آسیب در بیماران دیابتی بسیار مهم است. کفش مناسب می‌تواند با کاهش فشار کف پا و ایجاد حمایت کافی، درد پای دیابتی را تسکین دهد. کفش‌هایی وجود دارند که مخصوص پای دیابتی طراحی شده‌اند، بنابراین از پزشک خود بپرسید که چه نوع حمایتی را باید جستجو کنید.
اگر ورم ناشی از دیابت را تجربه می‌کنید، در اینجا ۸ نکته برای کمک به مدیریت مایعات در پای شما آورده شده است.
1) از جوراب‌های فشاری استفاده کنید: جوراب‌های فشاری به حفظ میزان مناسب فشار در پا و ساق پا کمک می‌کنند. این می‌تواند گردش خون را در پاهای شما بهبود بخشد و به درمان علت ورم پا در بیماران دیابتی کمک کند.
2) پاهای خود را بالا بیاورید: بالابردن پا از سطح قلب نیز می‌تواند به کاهش احتباس مایعات در قسمت پایین بدن شما کمک کند. به‌جای اینکه مایع در پای شما جمع شود، مایع به بدن شما بازمی‌گردد. هنگام نشستن روی مبل یا درازکشیدن روی تخت می‌توانید پای خود را بالا بیاورید. از بالش برای نگه‌داشتن پای خود، استفاده کنید.
3) کاهش وزن: کاهش وزن به کاهش تورم در اندام تحتانی شما کمک می‌کند. مزایای حفظ وزن سالم شامل درد کمتر مفاصل، کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و حفظ سطح طبیعی قند خون آسان‌تر خواهد بود. هنگامی که قند خون شما در محدوده هدف قرار دارد، احتمال آسیب کمتری به رگ‌های خونی شما وجود دارد.
4) نوشیدن آب: اگر بدن شما مایعات را در خود نگه دارد، نوشیدن آب بیشتر ممکن است معکوس به نظر برسد. اما هرچه مایعات بیشتری مصرف کنید، مایع بیشتری از طریق ادرار دفع خواهید کرد. بعلاوه، بدن در صورت کم‌آبی بدن آب اضافی را نگه می‌دارد. برای بهبود تورم، سعی کنید ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز بنوشید.
حتماً قبل از افزایش مصرف مایعات، با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید برای شما ضرر ندارد. گاهی اوقات، اگر ادم به دلیل مشکلات قلبی یا مشکلات کبدی باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند مصرف مایعات خود را محدود کنید.
5) نمک را محدود کنید: اگر دیابت دارید، ممکن است نیاز به مصرف نمک کمتری داشته باشید. خوردن بیش از حد غذاهای شور نیز می‌تواند تورم را بدتر کند. برای کاهش مصرف، میوه‌ها و سبزی‌های تازه بیشتری بخورید، غذاهای فراوری شده نخرید و به دنبال کنسروهای کم سدیم باشید.
6) هر ساعت برخیزید و حرکت کنید: نشستن طولانی‌مدت نیز می‌تواند تورم را افزایش دهد. به این نکته توجه کنید که حداقل هر یک ساعت یک‌بار از خواب برخیزید و یک پیاده‌روی کوتاه سه تا پنج‌دقیقه‌ای برای بهبود گردش خون انجام دهید.
درحالی‌که معمولاً علل ورم پاها در بیماران دیابتی، سطوح غیرطبیعی قند خون بالا است که به رگ‌های خونی آسیب می‌زند و باعث گردش خون ضعیف می‌شود، شرایط زمینه‌ای مانند مشکلات قلبی و وریدهای آسیب‌دیده نیز می‌تواند باعث ورم شود.
دیابتی‌ها باید ورم پا را جدی بگیرند زیرا می‌تواند اولین علامت هشدار برای پیشامدهای جدی مثل مشکلات قلب، کلیه وکبد یا مشکلات جدی در گردش خون باشد.
بنابراین به جای تکیه به روش‌های سنتی و غیر علمی، حتماً باید در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه کنند تا دچار عوارض جدی نشوند. متخصصان حاذق و باتجربه مجموعه ما با تشخیص دقیق علت ورم پا در بیماران دیابتی، به درمان تخصصی آن می‌پردازند.